Elektrik İç Tesisat Kontrolü
Elektrik ile çalışan ekipmanlar için alınmayan güvenlik önlemleri ve eksiklikler sonucunda oluşabilecek kaçak akım ve gerilimler can ve mal güvenliğini tehdit edebilir
Elektrik tesisat ve sistemlerin güvenli ve sürekli çalışması, çeşitli arıza ve eksikliklerin zamanında tespit edilmesi için elektrik ile çalışan ekipmanların ve tesisatların kontrol ve testlerinin periyodik olarak yapılması gerekmektedir.
Elektrik İç Tesisat Uygunluk Kontrolü; Tesisat kontrolü gözle muayene ve fiziki muayene olarak iki ana başlık altında yapılır. Fiziki muayene için uygulanması gereken fonksiyon testleri izolasyon testleri, süreklilik testleri, kaçak akım rölesi testleri ve gerekli görüldüğünde termal kamera ile görüntüleme olarak sayılabilir. Bu kontroller Elektrik İç Tesislerinin Denetimi Ve Raporlama sertifikasına sahip yetkili elektrik mühendisleri tarafından gerçekleştirilir ve raporlaması yapılır.
Topraklama Tesisatı Kontrolleri:
Toprak: Elektrik potansiyelinin her noktada sıfır olduğu yeryüzünün madde ve yer olarak ifadesidir.
Topraklama: Bir sistemin akım taşımayan iletken kısımlarının elektrot aracılığı ile elektriksel olarak toprağa bağlantısının sağlanması işlemidir.
Topraklama, Alçak Gerilim şebekelerinde can güvenliği için dolaylı dokunmaya karşı koruma yöntemlerinden biri iken Yüksek Gerilim şebekeleri için tek çözümdür.
Topraklama ihtiyacı sadece elektrik ile çalışan ekipmanlar ile kısıtlı değildir. Statik(durgun) elektriğe karşı da önlemler alınması gerekmektedir Yalıtkan olmayan her materyalin potansiyel ile yüklenebilmesi göz önünde bulundurularak gerekli güvenlik önlemleri alınması, bu önlemlerin kontrol ve testlerinin yapılması gerekmektedir.
Koruma Topraklaması:
Can güvenliği için tehlikeli dokunma gerilimlerine karşı işletme araçlarının aktif olmayan kısımlarının topraklanmasıdır.
İşletme Topraklaması:
Tesisin normal işletilmesi için aktif kısımların topraklanmasıdır.(Nötr)
Fonksiyon Topraklaması:
Bir İşletme elemanının istenen fonksiyonu yerine getirmesi için topraklama yapılmasıdır. (Paratoner topraklaması)
Topraklamanın amacı: Elektriğin zararlı etkilerine karşı can ve mal güvenliği sağlamaktır.
Statik (durgun) elektrik; iletken veya yalıtkan iki maddenin temas etmesi veya sürtünmesi sonucunda, bu iki cisim arasında pozitif ve negatif elektronların serbest bırakılması ve işaretlerinin değişmesi ile kendiliğinden meydana gelebilen ve zaman zaman arklar şeklinde boşalan elektriktir. Bu boşalma kontrol altına alınamaz ve statik elektrikten faydalanılamaz. Bu kontrolsüz güç, haliyle bazı tehlikeler yaratabilir.
Eğer statik elektrik arkının olduğu yerde, yanıcı, parlayıcı veya patlayıcı bir ortam varsa, bu ark büyük patlama ve yangın olaylarına neden olabilir. Olası yangınları engellemek için ilk adım, statik elektrik deşarjına mani olmak ve sonra da ortamda parlama ve patlamaya hazır konsantrasyonda buhar veya homojen olarak dağılmış organik veya inorganik toz bulunmasına müsaade etmemektir.
- İnsan vücudunda aşırı derecede statik elektrik yükü birikmesi, insan vücudundaki normal elektrik dengesini bozabilir ve sinirsel sistemi etkileyebilir.
- Yüksek potansiyel farklı statik elektrik deşarjları, elektrik şoklarına benzer etki yaratabilirler. Bu şekilde elektrik şokuna maruz kalan işçiler, eğer dönen ekipmanlar yanında veya düşme tehlikesi olan riskli yerlerde çalışıyorlarsa, inisiyatif harici refleks hareketleri ile iş kazalarına maruz kalabilirler.
- Statik elektrik yüklerinin birikmesi, bazı hallerde can sıkıcı olabilir. Mesela hafif ve iletken olmayan malzemelerin işlendiği veya kullanıldığı basım işleri ve benzeri çalışmalarda statik elektrik yükü birikmesi, tabakaların birbirlerine yapışmasına veya ayrılmasına neden olarak üretimi kötü bir şekilde etkileyebilir.
Statik yüklerin kıvılcım şeklinde deşarj olmalarının engellenmesi için aralarında statik elektrik yük farkının olması sebebiyle, potansiyel farkı bulunabilecek bütün iletken kısımların elektriksel yolla birbirlerine bağlantısı sağlanır ve toprak hattına da bağlantı sağlanarak potansiyel dengeleme işlemi yapılır. İki farklı yükteki cisim, yük transferi ile aynı potansiyel (eşpotansiyel) düzeye gelir. Topraklama ile de bu cisimlerin aynı olan yükler toprağa boşaltılarak, toprak potansiyeline eşit olması sağlanır.
Topraklama Ölçümleri ile yapılan topraklamanın sürekliliği test edilir ve taşınabilecek akım kapasitesine göre yalıtkanlık direncinin uygunluğu kontrol edilir.
Toprak yalıtkanlık direnci, toprağın elektrik akımını geçmesi sırasında gösterdiği dirençtir.
Topraklama ölçümü; Yalıtkanlık dirençlerinin ölçülmesinde dijital meğer topraklama ölçüm cihazları kullanılır.
Topraklama ölçümü Topraklama yetkilendirme sertifikasına sahip yetkili elektrik mühendisleri tarafından gerçekleştirilir ve raporlaması yapılır.
Paratoner Tesisat Kontrolü:
Havadaki elektrik yükünü toprağa aktarmayı hedefleyen toprak bağlantılı iletken ekipmanlara yakalama çubuğu ya da paratoner denir.
Bulutların yeryüzüne yakın bir şekilde paralel olarak durup elektron alışverişi yapmaları sonucunda elektronların izlediği yol şiddetli bir ateş topuna dönüşür ve yıldırım oluşur. Yıldırımdan korunmak için binaların, camilerin ve evlerin gökyüzüne yakın olan yerlerine paratoner bağlantıları yapılır.
Paratonerlerin çalışma sistemi: Gökyüzüne yakın olan sivri uç, yıldırımın ilk teması ve yakalanması için tasarlanmıştır. Yakalanan yıldırım, potansiyel fark oluşturmayacak şekilde toprağa aktarılır ve paratoner toprak potansiyeli seviyesinde kalır.
Potansiyel fark oluşumunun engellenmesi için elektriksel iletim sağlayabilecek bütün malzemelerin birbiriyle bağlantılı olması gerekmektedir. Paratonere sahip tesisatlarda, eş potansiyel dengeleme yapılarak paratoner topraklaması ile topraklama hattı ve temel topraklamaların birleştirilmesi gerekir. Böylelikle olası bir yıldırım anında potansiyel fark oluşması engellenir.
Gerekli topraklama ile yıldırımın sönümlenmesi ve potansiyel dengeleme sağlanır. Paratoner tesisatının projesine uygunluğu kontrol edilip hedeflenen güvenliğin sağlanması amaçlanmaktadır.
İlgili Yasal Yönetmelik;
İlgili standartlarda aksi belirtilmediği sürece, elektrik tesisatlarının periyodik kontrolleri yılda bir yapılır. Elektrik tesisatı, topraklama tesisatı, paratoner tesisatı ile akümülatör ve transformatör ve benzeri elektrik ile ilgili tesisatın periyodik kontrolleri elektrik mühendisleri, elektrik tekniker veya yüksek teknikerleri tarafından yapılır.
Aşağıda periyodik kontrole tabi tesisatlarla ile ilgili periyodik kontrol süreleri ve kontrol kriterleri belirtilmiştir (İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık Ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği-Ek 3/ Tablo:3):
| EKİPMAN ADI | KONTROL PERİYODU (Azami Süre) (İlgili standardın ön-gördüğü süreler saklı kalmak koşulu ile) |
PERİYODİK KONTROL KRİTERLERİ (İlgili standartlar aşağıda belirtilmiştir.)** |
|---|---|---|
| Elektrik Tesisatı, Topraklama Tesisatı, Paratoner | Standartlarda süre belirtilmemişse 1 Yıl | 21/8/2001 tarihli ve 24500 sayılı Resmî Gazete’de Yayınlanan Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Yönetmeliği, 30/11/2000 tarihli ve 24246 sayılı Resmî Gazete‘de yayımlanan Elektrik Kuvvetli Akım Tesisleri Yönetmeliği ve 4/11/1984 tarihli ve 18565 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Elektrik İç Tesisleri Yönetmeliği ile TS EN 60079 standardında belirtilen hususlara göre yapılır. |
| Akümülatör, Transformatör | 1 Yıl | İmalatçının belirleyeceği şartlar kapsamında yapılır. |